وظیفه‌گرا باشیم یا نتیجه‌گرا؟

وظیفه‌گرایان که گل سرسبد آنها "کانت" است معتقدند ما مأمور به تکلیف هستیم نه نتیجه. درستی یا نادرستی یک عمل را از روی پیامدهای آن نمی‌توان تشخیص داد بلکه باید به ذات عمل نگاه کرد. ما نباید یک داعشی را شکنجه دهیم حتی اگر با اعتراف‌گیری از او بتوانیم جان صدها نفر را نجات دهیم!

در مقابل، نتیجه‌گرایان (که برخی آنها را پیامدگرا هم می‌نامند) می‌گویند اتفاقاً درست و غلط بودن یک رفتار را از روی نتایج آن باید فهمید. مگر می‌شود ما کاری را انجام دهیم و به تبعات آن نیندیشیم.

میان این دوراهی، دست‌کم سه راه‌حل مطرح شده است:
راه‌حل اول:
عده‌ای قید نتیجه‌گرایی را زده‌اند و وظیفه‌گرا شده‌اند و عده‌ای دیگر هم به وظیفه‌گرایی پشت کرده و دل به نتیجه‌گرایی داده‌اند؛ از جان استوارت میل گرفته تا بسیاری از متفکران لیبرال.
 
راه‌حل دوم:
گروهی دیگر گفته‌اند اولاً دو راه در مقابل ما نیست بلکه سه راه است و آن راه سوم هم "فضیلت‌گرایی" است.
این گروه اخلاق فضیلت را ترجیح می‌دهند.

راه‌حل سوم:

برخی‌ها که دان مک نئون یکی از آنها است معتقدند "فضیلت‌گرایی" هم دعوا را ختم نمی‌کند زیرا یک انسان بافضیلت نیز نهایتاً درمی‌ماند که چه کند؟ نتایج عمل را در اولویت قرار دهد یا وظایف خود را؟
چاره چیست؟
پیشنهاد دسته آخر این است که ما به‌سوی اخلاقیاتی میل کنیم که نه وظیفه‌گرای محض باشد و نه نتیجه‌گرای محض.
مثلاً برخی می‌گویند در حوزه اخلاق فردی وظیفه‌گرا باشیم و در حوزه اجتماعی، نتیجه‌گرا.
برخی دیگر پیشنهاد می‌کنند که در هر دو ساحت فردی و اجتماعی، برخی از امور را وظایف قطعی بدانیم و برخی را برحسب نتایجشان تحلیل کنیم.
 
جمع‌بندی قطعی و نهایی دشوار است. ولی دست‌کم این را می‌دانیم که باید بیشتر تأمل کرد. خصوصاً ما ایرانیان باید خیلی بیشتر روی این مسئله دقت کنیم زیرا برخی از مهم‌ترین تصمیمات داخلی و خارجی کشور ما به‌نوعی تنه‌به‌تنه این دوراهی یا دوگانه می‌زند.
 

مرکز اخبار فیلم ایران اسلامی...